Şərqə Baxış

2021-12-05 23:12:32 திற / கருத்து

2021-12-05 20:56:39 Sabah Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) milli təhlükəsizlik müşaviri, ölkənin 2-ci ən önəmli fiquru sayılan Təhnun bin Zayedin İrana səfər edərək, Tehranda yüksək səviyyəli görüşlər keçirməsi gözlənilir.

Körfəzin və ümumilikdə Ərəb dünyasının ən aktiv ölkələrindən olan BƏƏ-nin bir müddətdir normallaşma prosesi yürütməsi müşahidə olunur. Əvvəlcə İsrail, daha sonra Qətər, Türkiyə, Suriya ilə buzları əridən Əbu-Dabi rəhbərliyinin növbəti dayanacağı İrandır. Təbii ki, BƏƏ-İran normallaşma prosesinin müsbət nəticələnməsi, həm də Yəmən münaqişəsində müharibə fazasının sonlanmasına təkan verə bilər.

BƏƏ-nin xarici siyasətdə “0 problem” modelinə keçməsi barədə müxtəlif mülahizələr var. Yeni nəqliyyat lahiyələri reallaşdırmaq, Körfəzə yönəlmiş sərmayə axışını stimullaşdırmaq, Əmirliklərin Körfəzin sərmayə mərkəzi rolunu gücləndirmək, ABŞ-ın Yaxın Şərqə marağının azalmasından sonrakı periodda ölkənin təhlükəsizliyini təminat altına almaq kimi səbəblər önə sürülə bilər.

Fikrimcə, burada başlıca bir səbəb də var. BƏƏ rəhbərliyi artıq “Ərəb Baharı” dövrünün bitdiyini, Körfəz monarxiyalarına təhlükə yaradan üsyançı qüvvələrin və “Müsəlman Qardaşları”nın tamamilə zəiflədiyini hesablayıb.

Məlum olduğu kimi, 2011-ci ildə “Müsəlman Qardaşları” əlaqəli Əl-İslah qrupunun ölkə rəhbərliyini reformlara çağırmasından sonra BƏƏ liderləri “Müsəlman Qardaşları” paranoyasına tutulmuşdu. 2013-cü ilin yayında 100-ə yaxın İslah üzvünü çevriliş cəhdində günahlandıraraq həbs edən BƏƏ rəhbərliyi, həmin hadisədən sonra daha şiddətli şəkildə həm Şimali Afrikada, həm də Körfəzdə “anti-Ərəb Baharı”, “anti-Müsəlman Qardaşları” fraksiyasına liderlik etməyə başlamışdı. Digər bir ifadə ilə BƏƏ Ərəb dünyasında 2010-dan sonra yeni yüksəlməyə çalışan siyasi elitalara qarşı statuskvonu, ənənəvi elitaları qorumaq mübarizəsinə girişmişdi.

Misirdə və Tunisdə Ərəb Baharı ilə gələn “Müsəlman Qardaşları” hökumətlərinin devrilməsi, Liviyada ölkə vahidliyinin parçalanması, Suriyada isə Əsədin öz iqtidarını qoruması Ərəb Baharı dalğasının geri çevrildiyini və ya çox böyük ölçüdə neytrallaşdırıldığını göstərir. Bu səbəbdən, artıq, BƏƏ rəhbərliyinin ənənəvi elitanın və statuskvonun davamlılığını təmin etdiyini düşündüyünü, buna görə də aqressiv regional siyasətə dəyişiklik edərək, uzlaşma yönümlü xarici siyasət kursuna keçdiyini hesab edirəm.

@serqebaxis திற / கருத்து

2021-12-05 20:56:31 திற / கருத்து

2021-12-04 21:44:06 İran rəsmiləri Natanz nüvə stansiyası yaxınlığında az öncə baş vermiş partlayışın havadan müdafiə sistemlərinin sınağı çərçivəsində meydana gəldiyini bildiriblər.

İsfahan vilayətində yerləşən İranın ən önəmli nüvə stansiyası mütəmadi olaraq İsrail tərəfindən hədəfə alınır. Sonuncu dəfə cari ilin aprelində edilmiş kiberhücumlar Natanz nüvə stansiyasının elektrik sisteminə ciddi zərər vurmuşdu.

@serqebaxis திற / கருத்து

2021-12-03 23:03:23 ABŞ-ın Yaxın Şərq geosiyasətində baş verə biləcək əsaslı dəyişikliklər barədə xeyli fikirlər səsləndirilir.

Supergücün siyasətində dəyişikliklərin əsas səbəbi kimi ABŞ-ın gücünün zəifləməsi yox, təkqütblü dünyanın dəyişimini göstərmək olar. Təkqütblü sistemdə ABŞ regional ölkələri arasında qarşıdurmaları artıraraq (ya da yenilərini yaradaraq) öz mənfəətini və mövqelərini gücləndirirdi. Ölkələr ABŞ-ın oyununu oynamağa məcbur idi, çünki alternativ yox idi. Ancaq, indi yeni alternativlər yaranıb. Xüsusilə Rusiya və Çin. Təbii ki, məlum səbəblərə görə, Rusiyanın manevr imkanları müəyyən sahələrlə məhduddur. Ancaq, Çin çoxmüstəvili oyunçudur, istəyənə kredit verir, istəyənə yatırım edir, istəyənə də silah satır. Bu mənada Çin ABŞ-ın Yaxın Şərqdə daha kompleks siyasət yürütməsini labüd edir.

Bayden komandasının Yaxın Şərq və Afrika üzrə başlıca koordinatoru Brett McGurk ötən həftələrdəki açıqlamasında ölkəsinin Yaxın Şərqdə “təməl prinsiplərə qayıdış” siyasətinə keçid etdiyini demişdi. Detallarını açıqlamasa da, əslində bu, Çinin regionda aktivliyini artıracaq qarşıdurmalara ABŞ-ın yol verməməsi kimi dəyərləndirmək olar. Aydındır ki, ölkələr arasında konfliktlər Çin üçün Yaxın Şərqdə daha çox manevr imkanı yaradacaq. McGurkun önəmli bir sima olduğu, 4 prezidentlə işlədiyi barədə daha əvvəl yazmışdıq.

Başqa bir yazıda çox vacib bir məqam daha qarşımıza çıxır. Belə görünür ki, ABŞ-Çin arasında bu rəqabət təkcə “al gülüm, ver gülüm” prinsipində qalmayacaq. Məlum olduğu kimi, ABŞ və Britaniya Avstraliyanın Fransa ilə dizel yanacaqlı sualtı qayıq müqaviləsini ləğv etdirib, nüvə yanacaqlı sualtı müqaviləsi imzalamış və AUKUS paktı qurulmuşdu. Avstraliyanın silahlandırılması da məhz Çinə qarşıdır. Ekspertlər yazır ki, bundan sonra Çin də İranın nüvə proqramını daha simpatiya ilə yanaşmağa başlayıb. Beləliklə də, Çin 2015-ci ildə İranın nüvə silahı əldə etməsinə qarşı beynəlxalq təzyiq mexanizmasına qoşulsa da, hazırda Vyanada davam edən yeni nüvə danışıqlarında Pekin eyni mövqeni çətin ki göstərsin.

Buradan iki nəticə çıxarmaq olar. Yeni soyuq müharibə artıq nüvə məsələsinə sirayət etməyə başlayıb və başqa ölkələrin nüvələşməsinə qarşı vahid mövqedən çıxış edən “Nüvə klubu” ölkələrini parçalamağa başlayıb və yenidən “nüvə rəqabəti”nin qapısını aralayıb. Digər tərəfdən, böyük güclərin rəqabətində Avstraliya ilə bağlı məsələyə İranla bağlı məsələ ilə qarşılıq verilir. Bu da əslində ABŞ və Çin arasındakı rəqabətin regional çərçivədən çıxıb, qlobal çərçivəyə yayılmasını göstərir.

@serqebaxis திற / கருத்து

2021-12-03 23:03:13 திற / கருத்து

2021-12-02 23:25:33 Efiopiya münaqişəsində son bir həftədə dramatik proseslər baş verir.

Tiqray güclərinin aylardır davam edən uğurlu hücumlarından sonra paytaxt Əddis-Əbəbəyə doğru sıxışdırılan Efiopiya ordusu baş nazir Əhməd Əbiyin şəxsən ön cəbhəyə qoşulduğunu elan etməsindən sonra uğurlu əks-hücumlar keçirərək, bir neçə strateji şəhəri yenidən ələ keçirməyi bacarıb.

Efiopiya orudusunu BƏƏ, İran, Rusiya və Türkiyənin hərbi təchizatlarla təmin etməsi barədə fikirlər səsləndirilir. Yerli mənbələr, Efiopiya hava qüvvələrinin Mohajer-6 (İran), Wing Loong (Çin) və Bayraktar TB-2 (Türkiyə) pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə etdiyini iddia edir.

Qanlı toqquşmalar davam edərkən bu gün Əddis-Əbəbədə çox önəmli bir qonaq var idi: Çin xarici işlər naziri Vanq Yi. Çinli baş diplomat öz çıxışında ölkəsinin məşhur “münaqişələrə qarışmama” prinsipinə Efiopiyada da sadiq olduqlarını bildirsə də, görünənlər tam fərqlidir.

Məsələn, müqayisə üçün deyim ki, Çin XİN ölkəsi üçün önəmli partnyorlardan olan, diplomatik müstəvidə ciddi dəstəklədiyi Suriya hökumətini müharibə boyunca, yəni 10 il ərzində ziyarət etməmişdi. Ancaq, çinli diplomat qanlı toqquşmaların ən dramatik dövründə Efiopiyada səfərdədir.

Nəzərə almaq lazımdır ki, Əddis-Əbəbə hökuməti 15 milyard $-la Pekinin ən çox kredit verdiyi 2 Afrika ölkəsindən biridir. Eyni zamanda, Efiopiya Pekinin Hind Okeanı vasitəsilə Afrika ilə bağlantı yaratdığı nəqliyyat xəttinin önəmli parçalarından biridir. Belə bir halda, Çinin “Afrika Buynuzu”nun ən böyük ölkəsində baş verənlərdən son dərəcə narahat olduğunu, Pekinin “münaqişələrə qarışmama” prinsipinin Efiopiya örnəyində çox da önə çıxmadığını iddia etmək mümkündür.

@serqebaxis திற / கருத்து

2021-12-02 23:25:27 திற / கருத்து

2021-12-01 22:54:06 Sabah Rusiya və ABŞ-ın baş diplomatlarının Stokholmda görüşü planlaşdırılır. ABŞ dövlət katibinin bu görüşdən əvvəl Ukrayna xarici işlər naziri ilə görüşməsi gözlənilir.

70-80 ildir ki, bir çox münaqişələrin arxaplanındakı əsas oyunçular olan Moskva və Vaşinqton arasında bu müddətdə demək olar ki, birbaşa hərbi qarşıdurma olmayıb. “Soyuq Müharibə” dövründə ikili arasındakı məsələlər əsasən “üçüncü ölkələr”də həll olunurdu. Ən azından “böyük müharibə”nin önlənməsi baxımından “böhran menecmenti” ilə bağlı həmin ikili koordinasiyasının effektiv olduğunu deyə bilərik.

Arada istisnalar da var. Məsələn, 2018-ci ildə Suriyada baş vermiş “Qəşəm” döyüşü maraqlı örnək təşkil edir. Həmin insident zamanı Deyrizor şəhəri yaxınlığında ikitərəfli razılaşdırlmış dekonfliktasiya xəttini pozaraq neft yataqlarına doğru irəliləməyə çalışan Rusiyanın Vaqner muzdluları və iranlı milislərinin dəstəklədiyi Suriya ordusunu ABŞ qırıcıları bombalamışdı. Amerikanların aviazərbələri nəticəsində bəzi mənbələr 10, bəzi mənbələr isə 50-ə yaxın Vaqnerçinin öldürüldüyünü bildirirdi. Rus rəsmilər də prezident seçkiləri ərəfəsində baş vermiş insidentin nəticələrini gizlətməyə çalışırdılar.

Təbii ki, muzdlu döyüşçülərə müdaxilə etməyin reallıqları və nəticələri tam fərqlidir. Məsələ bu deyil. “Vaqner” qrupunun Kremldən yönləndirildiyini nəzərə alsaq, Qəşəmdə baş verənlər Vaşinqton-Moskva arasında koordinasiyasızlığın nəticələrinin hansı müstəviyə gələ biləcəyi ilə bağlı ipucu verir. Sonraki periodda Suriyada tərəflər arasında koordinasiya kanalları daha da artırıldı.

Dünən qarşıma çıxan bir yazıda müəlliflər ABŞ-Sovet arasındakı soyuq müharibədə böhran menecmenti ilə bağlı maraqlı nöqtəyə vurğu edilirdi. Bildirilir ki, çox ciddi böhranlar zamanı gərginliyin azaldılması üçün hər iki tərəf də biri-birinə maksimalist mövqedən “geri çəkilmə” üçün diplomatik manevr imkanı tanıyırdı. Burada Berlinin bölüşdürülməsi, Kubadakı raket böhranı örnəyi verilir. Təktərəfli geri çəkilmə isə demək olar ki, olmurdu. Fikrimcə, gücləri biri-birinə yaxın bir balansda sadəcə bir tərəfi güzəştə məcbur etmək müharibəyə aparıb çıxarardı.

Bütün bunları nəzərə aldıqda, sabahkı Lavrov-Blinken görüşü və yaxın vaxtlarda baş tutma ehtimalı olan ikinci Bayden-Putin görüşündə Ukraynadakı gərginliyi azaltmaq üçün tərəflərin qarşılıqlı manevr imkanı tanıyıb tanımaması önəmlidir. (iyunda baş tutan birinci görüşdə sanki qarşılıqlı güzəştlər qəbul edilmişdi).

Əslində onu deyim ki, geniş çərçivədən baxsaq Ukrayna barədə diplomatik masa qurulması hər iki tərəf üçün qazanc hesab oluna bilər. Ruslar Soyuq Müharibədə olduğu kimi ABŞ ilə böhran menecmenti edir, “Sovet İttifaqı” nostalgiyası yaşayır. ABŞ isə Sovet İttifaqı və Rusiya üçün ən önəmli ölkə olan Ukraynada söz sahibinə çevrilib. İki tərəfə də sərf edən belə bir masanı kim dağıtmaq istəyər ki?

@serqebaxis திற / கருத்து

2021-12-01 22:53:58 திற / கருத்து